Một buổi sáng thức dậy, bạn phát hiện trên chân mình xuất hiện một vết bầm tím nhưng bạn lại chẳng thể nhớ vết bầm này tại sao lại có và có từ bao giờ. Khác với những tổn thương vật lý trên cơ thể có thể dễ dàng nhìn thấy, những tổn thương tâm lý có phần khó nhận ra hơn. Và, có những tổn thương bạn chẳng thể biết tại sao lại xuất hiện trong mình.
Nancy là một cô gái từng chịu bạo lực gia đình và bị tấn công tình dục từ chính người chú của mình từ khi còn nhỏ. Khi lớn lên, cô đã chứng kiến sự ra đi đột ngột của anh trai mình. Hiện nay, cô là một người mẹ của hai đứa trẻ 5 tuổi và 8 tháng tuổi. Cô được chẩn đoán là trầm cảm ở mức độ vừa và đang trải qua căng thẳng sau sang chấn.
Libby, cô con gái 8 tháng tuổi của Nancy có những biểu hiện của gắn bó không an toàn khi 15 tháng tuổi. Cô bé thường thức dậy quấy khóc vào ban đêm, dễ bị giật mình bởi những tiếng động lớn và thường có sự e ngại trong việc khám phá môi trường xung quanh.
Liệu rằng có sự liên quan giữa những tổn thương của Nancy và những vấn đề mà con gái cô đang trải qua? Hãy cùng tìm hiểu thuật ngữ “Intergenerational trauma – chấn thương xuyên thế hệ” để tìm câu trả lời cho câu hỏi này nhé!
“Intergenerational trauma” có thể được dịch là “chấn thương xuyên thế hệ” hay “sang chấn liên thế hệ”. Hoặc bạn cũng có thể bắt gặp cụm “tổn thương liên thế hệ” ở một vài nơi. Hiện tượng này được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1966 bởi các nhà tâm lý học Canada. Chấn thương xuyên thế hệ còn được gọi là chấn thương lịch sử, chấn thương đa thế hệ hay chấn thương thứ phát.
Theo từ điển APA cập nhật năm 2023, “intergenerational trauma” được định nghĩa là sự truyền tải những tổn thương, sang chấn hoặc di chứng của nó dưới dạng những hậu quả tâm lý của một sự kiện gây sang chấn như chiến tranh, nghèo đói,… từ thế hệ trải qua đến thế hệ sau. Hay nói một cách dễ hiểu hơn, chấn thương xuyên thế hệ là chấn thương chưa được chữa lành của thế hệ cha mẹ, những chấn thương này có thể xuất hiện ở các thế hệ con cháu. Thậm chí, nếu cha mẹ bị tổn thương thì con cháu của họ có thể chưa xuất hiện chấn thương này nhưng các chấn thương này có thể xuất hiện ở các thế hệ cháu, chắt về sau.
Nói về các biểu hiện của chấn thương xuyên thế hệ. Các phản ứng chấn thương có thể khác nhau tùy theo từng thế hệ nhưng thường bao gồm một số biểu hiện sau:
1️⃣ Thứ nhất, họ thiếu niềm tin vào cộng đồng và xã hội.
2️⃣ Thứ hai, họ luôn mang trong mình một chế độ phòng vệ chạy trốn, hoặc đông cứng lại. Họ khó có đủ sức mạnh để chọn chế độ phòng vệ đánh trả lại.
3️⃣ Thứ ba, họ thường lo âu, dễ có những suy nghĩ tiêu cực, trầm cảm, tự hại và gặp vấn đề về giấc ngủ.
4️⃣ Thứ tư, họ tự ti về bản thân, tự ti về gia đình của họ.
5️⃣ Thứ năm, họ dễ bị kích động về tâm lý.
Cơ chế chính xác của hiện tượng này vẫn chưa được làm rõ nhưng được cho là có liên quan đến những ảnh hưởng của các mối quan hệ, hành vi cá nhân, thái độ và niềm tin đến các thế hệ kế tiếp. Vai trò giao tiếp của cha mẹ về sự kiện và bản chất hoạt động của gia đình dường như đặc biệt quan trọng trong việc truyền tải sang chấn.
Hãy cùng tìm hiểu một case study sau để hiểu rõ hơn về câu chuyện tổn thương liên thế hệ nhé!
Jakob là một người sống sót sau thảm họa diệt chủng và là người nhập cư thế hệ thứ nhất đến Hoa Kỳ vào năm 1949. Ông đến Mỹ với tư cách là một người tị nạn từ Ba Lan với mong muốn bỏ lại quá khứ phía sau. Tuy nhiên, anh đã phát triển PTSD như một điều dễ hiểu sau khi trải qua nỗi kinh hoàng ở Dachau. Thật không may, khi đó sức khỏe tâm thần chưa được hiểu rõ nên chứng PTSD của Jakob vẫn chưa được điều trị.
Ông kết hôn năm 1960 và có đứa con đầu lòng, William và Mary. Đáng tiếc, Jacob không thể thoát khỏi những cơn ác mộng, hồi tưởng và cảm giác tội lỗi của người sống sót mà ông cảm thấy. Ông luôn cảm thấy mình có thể làm được nhiều hơn thế để cứu mẹ và các em Do đó. ông dần tìm đến rượu để xoa dịu nỗi đau, xoa dịu đi giọng nói buộc tội trong đầu. Chứng nghiện rượu ấy đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến gia đình. Họ phải đối mặt với một người cha ngày càng tức giận và thường xuyên bạo lực.
Để đối phó, gia đình bắt đầu phát triển những thói quen tiêu cực của riêng họ. William bắt đầu đánh nhau ở trường, lạm dụng ma túy và mắng mỏ cha mẹ mình. Mary bị ảnh hưởng bởi chứng rối loạn lo âu trầm trọng. Cả William và Mary đều bước vào cuộc sống trưởng thành với chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương phức tạp không được điều trị, một phản ứng đối với căng thẳng kéo dài trong thời thơ ấu.
William thì bị tống giam vào năm ở tuổi 21 vì bạo lực gia đình và dùng ma túy. Đến khi ra tù, anh lại tái nghiện, bỏ rơi con cái, trở nên thất nghiệp và cuối cùng qua đời do một cơn đau tim ở tuổi 65 tại một cộng đồng hưu trí dành cho những người mắc bệnh tâm thần mãn tính.
Mary thì bề ngoài có vẻ khá hơn. Khi còn nhỏ, cô được anh trai che chắn khỏi sự bạo hành thể xác của cha mình. Nhưng cũng vì vậy nên cô cảm thấy phải chịu trách nhiệm sâu sắc về nỗi đau của cả cha cô cũng như của anh trai. Điều này khiến cô cảm thấy tội lỗi và lòng tự trọng thấp. Cô bù đắp điều này bằng cách trở thành một người cầu toàn, tạo điều kiện cho hành vi xấu của William. Khi lập gia đình và có 2 người con, sự lo lắng không thể nguôi ngoai của cô khiến cuộc sống chẳng có gì vui vẻ cả. Mary luôn cảm thấy phải kiểm soát được mọi thứ cũng như tất cả mọi người. Là một người cải sang đạo Công giáo, Mary không tin vào việc ly hôn và vẫn ở trong một cuộc hôn nhân không hạnh phúc. Điều này càng gây thêm căng thẳng cho con cái, chồng và cả bản thân cô.
Theo, con của William, bị tổn thương do bị cha mẹ bỏ rơi. Năm 5 tuổi, cậu được chuyển đến nơi chăm sóc nuôi dưỡng trong khi cha đang bị giam giữ. Từ đó, Theo liên tục phải di chuyển từ nhà này sang nhà khác, thỉnh thoảng sống với ông bà nội. Các vấn đề về hành vi khiến cậu không thể đến trường. Và cũng từ đó, Theo luôn mặc cảm và thấy bản thân không được chào đón ở mọi nơi cậu đến. Mặc dù có sự giúp đỡ từ gia đình cũng như sự hỗ trợ của cộng đồng nhưng cuộc sống của Theo vẫn quá hỗn loạn để cậu có thể thực hiện bất kỳ thay đổi có ý nghĩa nào cho đến khi bước vào tuổi trưởng thành và kết hôn. Theo phải chiến đấu với cơn trầm cảm nghiêm trọng, vô gia cư và nghiện ma túy. Cuối cùng, cậu được chẩn đoán rối loạn tâm thần và tự sát ở tuổi 27.
Ở phía đối diện, hai người con của Mary là Elsa và Eva cũng hình thành nhiều vấn đề. Hai đứa luôn cảm thấy ngột ngạt, bị kiểm soát và không bao giờ đủ tốt.
Vì Mary có mối quan hệ tốt hơn với cha mình nên phía gia đình cô rất thân thiết với Jakob. Đây là lúc ảnh hưởng của văn hóa, một yếu tố truyền tải chấn thương thế hệ, phát huy tác dụng. Elsa và Eva khi lớn lên đã nghe rất nhiều về những gì Holocaust đã làm với tổ tiên của chúng, chúng thấm nhuần nỗi kinh hoàng và cảm giác tội lỗi về tình huống này một lần nữa. Elsa học theo tính cách cầu toàn của mẹ cô. Eva thì ngược lại, lại nổi loạn dữ dội. Eva phải vật lộn nặng nề với chứng rối loạn cảm xúc và nghiện ngập trong suốt tuổi đôi mươi. Cô thường xuyên phải nhập viện. Cuối cùng cô được chẩn đoán mắc chứng Rối loạn nhân cách ranh giới. Đây là tình trạng mà những người từng bị chấn thương trong quá khứ có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 13 lần so với những người không có tiền sử chấn thương.
Kết luận
Như bạn có thể thấy – chấn thương thế hệ đã thực sự ảnh hưởng nặng nề đến gia đình này. Nhưng điều đó không có nghĩa là không có hy vọng.
Nâng cao hiểu biết của xã hội về sức khỏe tâm thần cùng với các cơ hội kinh tế xã hội tốt hơn giúp các thành viên mới trong gia đình giải quyết di chứng của chấn thương.
Nếu bạn đang tìm những cuốn sách về chủ đề này thì Therapévo có hai cuốn sách gợi ý cho bạn đó là cuốn “Cái tôi được yêu thương” và “Sâu trong ta một bông hoa luôn rực sáng” của nhà tâm lý học Wilhelm Stekel. Hãy thử tìm đọc và chia sẻ lại những suy nghĩ của bạn cho chúng mình cùng biết nhé!
Tài liệu tham khảo:
- APA Dictionary of Psychology (2023). Intergenerational trauma https://dictionary.apa.org/intergenerational-trauma
- Schechter, D. S., Kaminer, T., Grienenberger, J. F., & Amat, J. (2003). Fits and starts: A mother–infant case‐study involving intergenerational violent trauma and pseudoseizures across three generations. Infant Mental Health Journal: Official Publication of The World Association for Infant Mental Health, 24(5), 510-528.
#Therapevo #baihocthuat #intergenerationaltrauma
Nếu bạn cảm thấy mình đang gặp khó khăn và trở ngại tâm lý, hãy chia sẻ với chúng tôi để nhận được sự trợ giúp kịp thời bởi các chuyên gia tại đây: https://forms.gle/72sg83RfaqgNx34D9
Thực hiện: Cẩm Vinh
Hình ảnh: Ngọc Chi
Biên tập: Thu Thủy