Các sự kiện thương tâm liên tiếp tại một trung tâm thương mại lớn gần đây đã nhanh chóng trở thành tâm điểm trên mạng xã hội. Khi một người ra đi giữa nơi công cộng, những gì đọng lại không chỉ là nỗi tiếc thương, mà còn là những cơn sóng bàn luận: từ giận dữ, hoài nghi, đến phán xét.
Một bộ phận cộng đồng chỉ trích gay gắt hành vi t.ự s.á.t nơi công cộng, xem đó là sự ích kỷ và thiếu trách nhiệm. Một bộ phận khác lại bày tỏ sự cảm thông sâu sắc, coi đó là hồi chuông cảnh tỉnh về khủng hoảng sức khỏe tâm thần. Vậy vì sao cùng một hành động lại thắp lên hai ngọn lửa cảm xúc trái ngược? Tâm lý học giải thích hiện tượng này như thế nào?
🎯 Khi nỗi sợ lan truyền biến thành làn sóng phán xét
Những người chỉ trích hành vi “44” nơi công cộng cho rằng hành động này gây tổn thương nghiêm trọng đến những người chứng kiến, đặc biệt là trẻ nhỏ và nhân viên tại khu vực xảy ra sự việc. Một số bình luận ẩn danh trên mạng xã hội không ngần ngại gọi hành động ấy là “ích kỷ”, “làm phiền cộng đồng”, thậm chí “tiếp tay cho lan truyền tiêu cực”.
Tâm lý học xã hội đã lý giải nỗi lo này bằng hiện tượng Hiệu ứng Werther. Hiệu ứng này, được lấy tên từ tiểu thuyết “Nỗi đau của chàng Werther” của Goethe, mô tả việc truyền thông hoặc chứng kiến hành vi t.ự s.á.t có thể thúc đẩy hành vi mô phỏng hay bắt chước (copycat suicide) ở những cá nhân vốn đã dễ tổn thương. Một tổng quan hệ thống và phân tích tổng hợp của Niederkrotenthaler và cộng sự (2020) công bố trên BMJ cho thấy, tỷ lệ t.ự s.á.t gia tăng đáng kể sau khi các vụ t.ự s.á.t công cộng được lan truyền rộng rãi, đặc biệt ở nhóm thanh thiếu niên.
Không dừng lại ở đó, nghiên cứu của Goldenberg và cộng sự (2021) về Hiệu ứng Khuếch đại Cảm xúc Cộng đồng chỉ ra rằng, khi một đám đông cùng phản ứng với cảm xúc tiêu cực như sợ hãi hoặc tức giận, cảm xúc đó sẽ bị phóng đại mạnh mẽ và lan truyền vượt khỏi kiểm soát.
Chính sự kết hợp của hiệu ứng mô phỏng hành vi và khuếch đại cảm xúc đã lý giải vì sao nỗi phẫn nộ xã hội có thể bùng lên dữ dội sau những vụ “44” nơi công cộng.
🎯 Phản ứng đồng cảm: Cái nhìn từ chiều sâu tâm lý lâm sàng
Trái ngược với thái độ phán xét, một bộ phận cộng đồng mạng lại bày tỏ sự thấu cảm. Họ đặt ra những câu hỏi còn bỏ ngỏ: Có bao nhiêu nỗi tuyệt vọng đã không được ai lắng nghe? Bao nhiêu tín hiệu cầu cứu đã bị phớt lờ?
Dưới góc nhìn của tâm lý học lâm sàng, hành vi t.ự s.á.t không phải là một lựa chọn bồng bột. Theo Mô hình Tam giác Nhận thức Tiêu cực của Aaron Beck (1976), người mắc trầm cảm thường bị mắc kẹt trong ba niềm tin sai lệch: “Tôi bất lực”, “Thế giới không còn chỗ cho tôi”, “Tương lai là vô vọng”. Khi những niềm tin này lặp đi lặp lại mà không được can thiệp, khả năng nhận diện giải pháp sống sót sẽ dần bị triệt tiêu.
Trong trạng thái đó, t.ự s.á.t không còn là hành vi gây tổn thương cho người khác, mà là một nỗ lực tuyệt vọng nhằm thoát khỏi sự hành hạ nội tâm kéo dài. Chúng ta thường thấy hành động, nhưng không thấy được bóng tối tuyệt vọng đã nhấn chìm người ấy từ lâu trước đó.
🌿 Thay vì chỉ trích hay thương hại: Làm thế nào để chúng ta thực sự níu giữ một sinh mệnh?
Hai luồng cảm xúc đối nghịch đều xuất phát từ những lo lắng xác đáng: một bên sợ hãi tác động xã hội tiêu cực, bên kia xót xa cho những linh hồn đã cạn kiệt hy vọng. Nhưng thay vì mải miết tranh cãi, điều thực sự cấp thiết là đặt ra câu hỏi:
🌱 Làm sao để những bi kịch tương tự không còn tái diễn?
🌱 Làm sao để người trong cơn tuyệt vọng biết rằng, vẫn còn một lối ra, một bàn tay đưa tới?
Câu trả lời không nằm trong những lời buộc tội. Nó đòi hỏi một hệ thống giáo dục tâm lý vững chắc, một truyền thông có trách nhiệm, và những cộng đồng đủ bao dung để trở thành chốn nương náu cho những tâm hồn đang bên bờ vực gãy đổ.
Chúng ta không thể kiểm soát những gì một người sẽ làm trong khủng hoảng, nhưng chúng ta có thể quyết định sẽ nhìn họ bằng sự lạnh lùng hay lòng nhân ái.
#therapevo #truyenthong #tamlyhocxahoi #hieuungdamdong
Nội dung: Phương Trang
Biên tập: Phương Nhi
Tài liệu tham khảo:
[1] Niederkrotenthaler, T., et al. (2020). Association between suicide reporting in the media and suicide: Systematic review and meta-analysis. BMJ, 368, m575.
[2] Goldenberg, A., Weisz, E., Sweeny, T. D., Cikara, M., & Gross, J. J. (2021). The crowd-emotion-amplification effect. Psychological Science, 32(3), 437–450.
[3] Beck, A. T. (1976). Cognitive therapy and the emotional disorders. New York: International Universities Press.