Bạn vẫn đang ngồi chơi như mọi ngày. Đột nhiên bạn nảy ra một suy nghĩ kỳ dị, không thoải mái hay thậm chí suy nghĩ không mong muốn. Có thể lúc bạn đang nói chuyện với ai đó và đột nhiên bạn tưởng tượng ra cảnh bạn đấm họ. Chúng được gọi là những suy nghĩ không thể kiểm soát (Intrusive thoughts), và thỉnh thoảng mỗi người chúng ta sẽ gặp chúng.
Thông thường, con người có thể bỏ qua những suy nghĩ này và tiếp tục cuộc sống thường ngày nhưng đôi lúc chúng có thể vượt tầm kiểm soát. Nếu bạn không muốn nghĩ về những điều này, vậy tại sao chúng lại xảy ra?
Nếu những suy nghĩ đang khiến bạn buồn lòng hay ảnh hưởng đến cuộc sống thường ngày thì có thể đó là dấu hiệu của các vấn đề tâm lý. Tìm kiếm điều trị từ bác sĩ hay các nhà tâm lý có thể giúp bạn học cách kiểm soát suy nghĩ của bản thân. Hãy cùng tìm hiểu một vài dạng suy nghĩ không thể kiểm soát khác nhau và ý nghĩa của chúng.
Suy nghĩ làm hại bản thân hay những người khác
Đôi khi những suy nghĩ không thể kiểm soát có thể mang tính bạo lực. Bạn có thể có những suy nghĩ làm hại bản thân hay những người khác. Thường thì không có chủ ý đằng sau những suy nghĩ đó – bạn không thực sự mong muốn làm những việc đó, đó chỉ là một suy nghĩ ngẫu nhiên nảy ra trong đầu bạn. Nhưng bạn sẽ cảm thấy sợ hãi đối với phần sâu thẳm trong con người bạn bởi nó muốn bạn biến những suy nghĩ đó thành hiện thực, và đó là nguyên nhân khiến bạn suy nghĩ nhiều về chúng.
Những suy nghĩ kiểu như vậy có thể là dấu hiệu của sự rối loạn lo âu (anxiety disorder), ví dụ như rối loạn do ám ảnh thúc đẩy (OCD). Những phụ nữ mắc hội chứng trầm cảm sau sinh cũng có thể có những suy nghĩ không kiểm soát là sẽ làm hại em bé.
Nếu bạn có ý định làm theo những suy nghĩ đó, hoặc nếu bạn đã thực hiện điều đó, thì điều này đã vượt tầm những suy nghĩ không thể kiểm soát. Trong trường hợp bạn gặp rắc rối trong việc kiểm soát các hành vi bạo lực của mình, bạn sẽ cần học cách kiểm soát cảm xúc theo chiều hướng tích cực hơn. Còn nếu bạn đang nghĩ đến việc t.ự t.ử hãy gọi vào đường dây nóng phòng ngừa t.ự t.ử quốc gia.
Những suy nghĩ không thể kiểm soát về tình dục
Hầu hết mọi người, bất kể giới tính, đều sẽ có đôi lúc nghĩ về tình dục. Đó hoàn toàn là bản năng tự nhiên. Nhưng nếu bạn cảm thấy xấu hổ bởi những suy nghĩ này hay bạn nghĩ chúng khiến bạn trở thành một con người xấu, thì có thể bạn đã hiểu chưa đúng về chúng. Hãy nhớ rằng những suy nghĩ chỉ là suy nghĩ, cho dù chúng có gây sốc hay rất thường xuyên đi chăng nữa, chúng vẫn không thể định nghĩa được con người bạn.
Việc con người có những suy nghĩ không thể kiểm soát về tính dục hay giới tính của họ thường khá phổ biến. Việc khám phá ra bản dạng giới (gender identity) của bạn có thể là một quá trình dài và khó khăn. Hành trình đó có thể rất áp lực, đồng nghĩa là bạn sẽ suy nghĩ rất nhiều về nó.
Tuy nhiên, việc những người mắc OCD ám ảnh với những suy nghĩ không liên quan đến bản dạng giới là khá phổ biến. Ví dụ, bạn xác định bản thân là một lesbian. Đồng thời, bạn lại có suy nghĩ không thể kiểm soát về việc quan hệ tình dục với một người đàn ông.
Các suy nghĩ độc thoại mang tính tiêu cực
Những suy nghĩ tiêu cực về bản thân là một dấu hiệu phổ biến của bệnh trầm cảm. Khi tâm trạng bạn đi xuống, bạn dễ mắc kẹt với những suy nghĩ độc hại về chính mình. Các suy nghĩ đó có thể “Tôi là một kẻ thất bại”, hay “Tôi sẽ chẳng bao giờ trở nên đáng giá với bất kỳ thứ gì.” Cảm xúc phía sau những suy nghĩ này có thể mạnh đến nỗi chúng ta coi chúng là sự thật, chứ không còn chỉ là những suy nghĩ.
Những suy nghĩ thường có mô hình chung được gọi là các bẫy suy nghĩ. Chúng là những đường tắt tâm lý khiến chúng ta có thể mắc kẹt trong dòng suy nghĩ tiêu cực. Cách giải quyết chính là điều chỉnh chúng. Hãy tìm những cách suy nghĩ mới lạ và tích cực hơn về vấn đề đó. Bạn có thể liệt kê ra cả danh sách những bẫy suy nghĩ phổ biến và cách để điều chỉnh chúng.
Những suy nghĩ ảo tưởng
Nếu suy nghĩ của bạn rất kỳ quái hay có xu hướng hoang tưởng thì có thể bạn đang mắc những dấu hiệu của bệnh rối loạn tâm thần (psychosis). Ví dụ, bạn cảm giác như là một cảnh sát FBI đang quan sát mọi việc bạn làm hay có ai đó đang có tình hạ độc bạn.
Thậm chí bạn có thể thấy hoặc nghe những điều mà không ai có thể thấy/nghe. Bệnh rối loạn tâm thần là dấu hiệu của bệnh tâm thần như tâm thần phân liệt (schizophrenia) hay rối loạn lưỡng cực (bipolar disorder). Một vài loại thuốc đôi khi cũng có thể gây nên bệnh rối loạn tâm thần.
Những suy nghĩ không thể kiểm soát khác
Những loại kiểu trên chỉ là một vài những suy nghĩ không thể kiểm soát phổ biến, trên thực tế còn nhiều loại suy nghĩ tự động và không thể kiểm soát khác. Điều quan trọng là bạn nhận ra những suy nghĩ nảy ra trong đầu bạn đó nhưng không thể định nghĩa con người bạn là ai.
Hãy ghi chép lại những điều đó và tìm sự trợ giúp của các nhà tâm lý có chuyên môn để được hỗ trợ cách ứng phó khi những suy nghĩ này ảnh hưởng đến cuộc sống của bạn nhé!
Nguồn tham khảo: https://screening.mhanational.org/content/types-intrusive-thoughts/?layout=actions_ah_articles&pathway=3366
Dịch: Lê Trà
Biên tập: Thu Thủy